Polska Piastów
Tereny na których rozgrywały się dzieje naszego narodu, obejmowały mniej więcej obszary należące dziś do państwa polskiego. Od północy ograniczone Morzem Bałtyckim, od południa górami, Sudetami i Karpatami, na zachodzie sięgające po rzekę Odrę, na wschodzie po rzekę Bug. Pierwsza polska dynastia wywodziła się od półmitycznego Piasta, i w XVII w. historycy nadali jej nazwę Dynastii Piastów. Pierwszymi władcami jakich znamy byli Siemowit, Lestko, Siemomysł i Mieszko. O działalności Mieszka I wiemy najwięcej. Polegała ona na zabezpieczeniu terytoriów państwa i rozszerzeniu jego granic.
Najważniejszym jednak posunięciem Mieszka I było przyjęcie wraz z poddanymi religii chrześcijańskiej, przez co Polska włączyła się w krąg kultury zachodniej. Po śmierci Mieszka I rządy objął najstarszy syn Bolesław, zwany później Chrobrym. Bolesław tocząc liczne wojny rozszerzył swe posiadłości o tereny leżące pomiędzy Polską a Niemcami, przejściowo władał Czechami, zajął Grody Czerwieńskie, zdobył Kijów i osadził na tronie kijowskim męża jednej ze swoich córek. Legenda głosi, że zdobywając Kijów uderzył mieczem w tzw. Złotą Bramę, wyszczerbiając go na kamiennym murze. Miecz ten, zwany potem Szczerbcem, miał odtąd służyć jako miecz koronacyjny. Pod koniec swego panowania Bolesław, w roku 1025 koronowany został na króla. Bolesław Chrobry spełnił swą misję dziejową, stając się dla późniejszych pokoleń symbolem potężnego, zamożnego władcy, którego miecz szczerbił mury Kijowa, a słupy żelazne znaczyły granice państwa daleko na zachodzie. Dla ludzi żyjących sto lat później stał się swego rodzaju wzorem do naśladowania, symbolem szczególnie żywym w okresach, kiedy państwu polskiego zagrażało rozbicie czy upadek.
Kiedy tron obejmował Mieszko II, syn Bolesława I Chrobrego. Niestety, wojny domowe, które raz po raz wstrząsały krajem, znacznie osłabiły znaczenie Polski. Dopiero pod rządami syna Mieszka II – Kazimierza, Polska wróciła do równowagi. Politykę ojca kontynuował Bolesław II Śmiały. Władca ten decydował również o obsadzaniu tronów Rusi, Węgier i skutecznie powstrzymywał ekspansję cesarstwa niemieckiego na wschód. Kolejny władca – Bolesław Krzywousty postanowił podzielić kraj między synów, którzy otrzymali swoje dzielnice dziedzicznie. Okres rozbicia dzielnicowego trwał przez ponad 150 lat – znaczenie polityczne Polski osłabło, a silną pozycję w Europie odzyskała dopiero w I połowie wieku XIV. W dziele zjednoczenia poważną rolę odegrał kościół katolicki. Dopiero Księciu Władysławowi Łokietkowi, udało się zjednoczyć większość ziem polskich i w 1318 roku, w Krakowie koronował się na króla Polski, który tym samym wyraźnie uzyskał charakter stolicy państwa.
Za panowania ostatnich Piastów: królów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego większość ziem polskich została na nowo zjednoczona. Polska stała się państwem silnym, sprawnie zarządzanym, uczestniczącym aktywnie w życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym Europy. W tym właśnie okresie, w 1364 r. powstał w Krakowie uniwersytet (drugi po praskim w Europie Wschodniej), zaś sama stolica Polski ogrywała rolę jednego z centrów dyplomatycznych.
Polska Jagiellonów
Wraz z zejściem w 1370 r. ze sceny historycznej Kazimierza Wielkiego tron polski objęli sprzymierzeni i skoligaceni z Piastami Andegawenowie Węgierscy – król Ludwik Węgierski i jego córka Jadwiga. Zagrożenie ze strony Zakonu Krzyżackiego skłoniło wtedy Polskę do zawarcia sojuszu z Litwą. Uwieńczeniem rokowań był ślub małoletniej Jadwigi, koronowanej na króla Polski z Wielkim Księciem Litewskim Jagiełłą oraz unia obu państw w Krewie w 1385 r.
Dynastia Jagiellonów władała państwem polsko-litewskim przez następne dwieście lat, tworząc w II połowie XV wieku jedno z największych imperiów europejskich – Jagiellonowie rządzili w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech. Panowanie Władysława Jagiełły powszechnie kojarzy się z wielkim sukcesem militarnym – rozgromieniem wojsk Zakonu Krzyżackiego pod Grunwaldem w 1410 r. Ostatni z Jagiellonów król Zygmunt August, przed śmiercią zdołał jeszcze doprowadzić do zjednoczenia, połączonych dotychczas unią personalną, Polski i Litwy w Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ale rządzić tym państwem mieli już władcy wybierani w czasie wolnej elekcji przez „naród szlachecki”.
Rzeczpospolita Obojga Narodów była państwem wielonarodowościowym. Od unii lubelskiej Rzeczpospolita składała się z dwóch państw: Polski określanej jako Korona i Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Rzeczpospolita Obojga Narodów
Pierwsza wolna elekcja odbyła się wiosną 1573 roku. Zwyciężył brat króla Francji Henryk. Król po zaledwie czterech miesiącach panowania uciekł z Krakowa do Francji, gdzie zasiadł na tronie jako Henryk III. Szlachta polska wybrała na króla siostrę Zygmunta Augusta Annę, nakazując jej równocześnie poślubienie księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. Batory okazał się władcą energicznym. W szybkiej kampanii rozstrzygnął na korzyść Polski konflikt z Rosją o Inflanty, uporządkował także sprawy wewnętrzne i wzmocnił autorytet władzy królewskiej.
Po śmierci Batorego królem został obrany wnuk Zygmunta I Starego, królewicz szwedzki Zygmunt, pierwszy polski król z dynastii Wazów. Panujący przez 70 lat Wazowie (Zygmunt III, Władysław IV, Jan Kazimierz) utrzymali co prawda prestiż Polski, jako wielkiego i poważnego kraju europejskiego, ale niestety wplątali królestwo w serię konfliktów militarnych. Od początku XVII wieku Polska nieustannie znajdowała się stanie wojny z którymś z sąsiadów. Zwycięstwa militarne (1605 r. Kircholm – zwycięstwo nad Szwedami, 1610 r. Kłuszyn – nad Rosjanami, w następstwie którego zajęto i okupowano przez dwa lata Moskwę, 1621 r. Chocim – nad Turcją) przeplatały się z klęskami (1612 r. – załamanie się polskiej interwencji w Rosji, 1620 r. – klęska w bitwie z Turkami pod Cecorą, 1648 r. – seria porażek w czasie powstania Kozaków Chmielnickiego na Ukrainie). Kulminacją nieszczęść okazał się okres „potopu” szwedzkiego w latach 1655 -1660, kiedy nasz kraj musiał stawić czoła równoczesnemu najazdowi wojsk szwedzkich, rosyjskich, (w 1655 r. Rosjanie spalili Wilno), kozackich, pruskich i siedmiogrodzkich. Choć wojna ta zakończyła się zwycięstwem – Polska wyszła z niej bardzo zniszczona i osłabiona wewnętrznie. Po abdykacji w 1668 r. króla Jana Kazimierza kilka lat panował Michał Korybut Wiśniowieckie, po którym tron polski objął bohater wojen z Turcją hetman Jan Sobieski. Król swego panowania poświęcił wojnie z Turcją, która zagrażała południowym terenom państwa polskiego. Choć wciąż odnosił zwycięstwa militarne, jak w 1683 r. pod Wiedniem nad Turkami – nie zdołał uporządkować spraw państwowych. Polska straciła na rzecz Rosji połowę Ukrainy.
Śmierć Jana III Sobieskiego otwierała nowy rozdział w historii Rzeczpospolitej. Czasy panowania na tronie polskim saskiej dynastii Wettinów: Augusta II i Augusta III, to przede wszystkim upadek znaczenia militarnego i politycznego Rzeczypospolitej.
Upadek I Rzeczypospolitej
Panowanie ostatniego króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisława Augusta Poniatowskiego było pełne sprzeczności. Z jednej strony był on władcą uległym wobec Rosji, z drugiej za jego czasów Polska przeżywa okres rozkwitu kulturalnego. Jednocześnie państwo – coraz słabsze – nie było w stanie obronić się przed dążeniami sąsiednich mocarstw. W 1772 roku Rosja, Prusy i Austria dokonały pierwszego rozbioru Polski. Rzeczpospolita straciła 30 % terytorium. Wprowadzono więc reformy wewnętrzne które miały zapobiec likwidacji niepodległego państwa. 3 maja 1791 roku Sejm Rzeczpospolitej Obojga Narodów uchwalił ustawę zasadniczą, nazwaną później Konstytucją 3 Maja. Zniesiono podział kraju na Koronę i Litwę. Wprowadzono zasadę Monteskiusza о trójpodziale władz – ustanowiono władzę ustawodawczą, sadowniczą i wykonawczą. Polska stała się prekursorem konstytucjonalizmu europejskiego, Konstytucja 3 Maja była pierwszą konstytucją na kontynencie europejskim.
Uchwalenie konstytucji ponownie skłoniło Rosję i Prusy, zaniepokojone wizją silnej Polski, do interwencji i w 1793 roku doszło do drugiego rozbioru Polski. Ostateczny cios polskiej niepodległości zadany został po stłumieniu antyrosyjskiego powstania, które wybuchło w 1794 r. pod wodzą Tadeusza Kościuszki. Popularny i mężny „Naczelnik Narodu” gen. Tadeusz Kościuszko przegrał po kilku sukcesach decydującą bitwę pod Maciejowicami i dostał się do niewoli rosyjskiej.
W 1795 r. Rosja, Austria i Prusy podzieliły Rzeczypospolitą pomiędzy siebie, zmuszając Stanisława Augusta do abdykacji. Rosja zajęła Litwę, terytoria białoruskie, zachodni Wołyń Austria – Kraków i tereny po Pilicę, Wisłę i Bug. Prusy – ziemię po Pilicę, dolny Bóg i Niemen. Warszawa znalazła się pod panowaniem Prus. Od tego momentu nazwa Polska miała zostać na wieki wymazana z mapy Europy.
Polska w niewoli
Przełom wieku XVIII i XIX przyniósł nadzieje na odzyskanie niepodległości związane z sukcesami militarnymi Napoleona Bonaparte. Utworzone we Włoszech przez Józefa Wybickiego i gen. Henryka Dąbrowskiego oddziały Legionów Polskich walczyły w wielu bitwach epoki napoleońskiej, mając nadzieję przez Austrię przejść do Polski. Nadziejom tym dał wyraz powstały latem 1797 r. „Mazurek Dąbrowskiego”. Pieśń głosząca, że „Polska nie umarła, póki my żyjemy”, wyrażająca nadzieję, że legiony dojdą do ziemi polskiej, stała się iskrą rozpalającą energiczne jednostki w kraju, z czasem awansowała do rangi hymnu narodowego.
Napoleon w części spełnił pokładane w nim nadzieje. Po pokonaniu Austrii i Prus, utworzył w 1807 r. z części ziem dawnej Rzeczpospolitej Księstwo Warszawskie. Pomógł też utworzyć Polakom własną armię. Wojska polskie uczestniczyły we wszystkich kampaniach i większych bitwach, które prowadził Cesarz Francuzów. Jednak klęska wyprawy na Rosję (1811-12), a następnie upadek cesarza Francuzów zmienił losy Europy i Polski. W miejsce Księstwa Warszawskiego powołano Królestwo Polskie, połączone z Rosją unią personalną, a car Rosji był równocześnie królem Polski. Z pozostałych ziem polskich utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie pod władzą Prus i Wolne Miasto Kraków „pod opieką” trzech mocarstw zaborczych.
Polacy nie wyrzekli się jednak myśli o pełnej niepodległości. Już w roku w listopadzie 1830 r., doszło w Królestwie do wybuchu zbrojnego detronizacji cara i powołania Rządu Narodowego. Mimo początkowych sukcesów, zakończyło się ono porażką. Królestwo Polskie stało się integralną częścią Cesarstwa Rosyjskiego, a gospodarcze i polityczne osiągnięcia okresu 1815 – 1830 zostały zaprzepaszczone. W sporze – walczyć czy współpracować z zaborcami – idea powstańcza zwyciężyła jeszcze raz w latach 60 XIX wieku. Powstanie Styczniowe z lat 1863 -1864 zakończyło się jednak klęską tak porażającą, a na Królestwo Polskie spadły kolejne dotkliwe represje że na wiele lat zapomniano o próbach zbrojnego odzyskania państwa. Wzmogły się naciski rusyfikacyjne – ze szkół i urzędów zniknął język polski. Podobnie było na terenach zaboru pruskiego, gdzie władze, stosując czasem brutalne metody, poddawały ludność polityce germanizacyjnej. Znacznym represjom poddany był zarówno w Rosji, jak i w Prusach Kościół katolicki. Jedynie Galicja cieszyła się dużą wolnością.
Ku niepodległości
Wybuch wojny w 1914, w której państwa zaborcze walczyły po przeciwnych stronach, wzmógł nadzieje Polaków na odzyskanie niepodległości. Zwolennicy współpracy z państwami centralnymi powołali w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, który przystąpił do organizowania Legionów Polskich. Zwolennicy opcji rosyjskiej utworzyli 1914 r. w Warszawie Komitet Narodowy Polski. W 1917 powstał w Paryżu pod kierownictwem Roman Dmowskiego Komitet Narodowy Polski, uznany przez Ententę za przedstawicielstwo polskie. We Francji zaczęto formować armię polską. Na początku 1918 r. prezydent USA W. Wilson ogłosił 14-punktową deklarację, której 13. punkt dotyczył niepodległości Polski. I wojna światowa zakończyła się klęską wszystkich trzech państw zaborczych, co umożliwiło wyzwolenie Polski.
Najjaśniejsza Rzeczpospolita
Już w październiku 1918 r. powstałe polskie oddziały wojskowe zaczęły rozbrajanie żołnierzy niemieckich i austriackich. Po powrocie do Polski Józefa Piłsudskiego, komendantowi Legionów podporządkowały się armia i tymczasowa administracja. Piłsudski został Naczelnikiem Państwa. Jeszcze w 1918 r. wybuchły walki na Ukrainie, a przyłączenie Wielkopolski odbyło się na drodze powstania. Podpisany przez Romana Dmowskiego, kończący I wojnę światową traktat wersalski usankcjonował polską niepodległość. Największe niebezpieczeństwo groziło Rzeczypospolitej ze wschodu. Bolszewicka Rosja, głosząca hasła „pochodu rewolucji przez Europę”, bliska była zwycięstwa w wojnie 1920 r. Oddziały rosyjskie dotarły na przedpola Warszawy. Stoczoną tam w dniach 13-18 VIII zwycięską dla Polaków bitwę dyplomata brytyjski lord D’Abernon określił jako jedną z „18 najważniejszych bitew w historii świata”, a Polacy „cudem nad Wisłą”. Wojnę zakończył korzystny dla Polski traktat pokojowy zawarty w Rydze na Łotwie 18 III 1921 r.
Nowo powstałe państwo podjęło wielki wysiłek zjednoczenia gospodarczego i komunikacyjnego trzech zaborów. W 1924 przeprowadzona została reforma monetarna, której efektem była stabilizacja sytuacji gospodarczej Polski. Zbudowano port w Gdyni, linie kolejowe Warszawa – Poznań i Śląsk – Gdynia. Wielkim osiągnięciem II Rzeczypospolitej było uprzemysłowienie kraju i likwidacja przeludnienia wsi. Pod koniec lat trzydziestych zbudowano Centralny Okręg Przemysłowy, w skład którego wchodziło 51 nowych zakładów przemysłowych. COP stanowił największy sukces cywilizacyjny II Rzeczypospolitej. Nastąpił szybki rozwój szkolnictwa wyższego, a nauka polska miała w okresie dwudziestolecia międzywojennego wiele osiągnięć w skali światowej. Polska okresu międzywojennego przeżywała również prawdziwą „eksplozję” artystyczną.
II wojna światowa
Istnienie II Rzeczpospolitej przerwał wybuch II wojny światowej. 1 IX 1939 r. Niemcy zaatakowały Polskę, 17 IX – ze wschodu uderzył Związek Sowiecki. Po miesiącu walk Niemcy i ZSRR dokonały kolejnego rozbioru Polski. Ogromna dysproporcja sił przy braku realnej pomocy ze strony aliantów sprawiły, że we wrześniu 1939 r. nie było dla Polski ratunku.
Obaj okupanci rozpoczęli politykę wyniszczania ludności polskiej, zapełniały się niemieckie obozy koncentracyjne, sowieckie łagry, inteligencja polska rozstrzeliwania była masowo. Cały obszar Polski w latach 1939 -1945 został poddany radykalnym i krwawym czystkom etnicznym. Polacy podjęli walkę w konspiracji, a na emigracji powstał prawowity rząd polski, który koordynował wojenny wysiłek całego narodu. Podporządkowane mu organizacje konspiracyjne stworzyły zaś w kraju prawdziwe Państwo Podziemne, z namiastką podziemnego parlamentu, własną administracją i wojskiem – Armią Krajową. W Londynie rezydowali prezydent Władysław Raczkiewicz i premier oraz Wódz Naczelny Władysław Sikorski, a oddziały polskie walczyły w czasie wojny na wszystkich frontach. Najsilniejsze zgrupowanie wojsk polskich na Zachodzie stanowił II Korpus gen. Władysława Andersa we Włoszech, utworzony w 1941 roku w ZSRR na mocy porozumienia gen. Sikorskiego i Stalina, a składający się głównie z uwolnionych wówczas polskich jeńców.
Dla przyszłości Polski najważniejsze były jednak decyzje polityczne. Decyzje przedstawicieli Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Związku Sowieckiego podjęte podczas konferencji w 1943 r. w Teheranie i w 1945 r. w Jałcie zadecydowały o losie Polski: wschodnie ziemie Rzeczpospolitej przypadły ZSRS, a Polska znalazła się w sowieckiej strefie wpływów. Po raz kolejny z wojny mocarstw Polska wyszła wyniszczona, a ludność zmniejszyła się o jedną trzecią.
Polska pod dominacją sowiecką
Związek Sowiecki od 1945 r. aż do końca lat 80 XX w. kontrolował podporządkowaną sobie Polskę, nazwaną z czasem Polską Rzeczpospolitą Ludową, zarządzaną przez marionetkowe ekipy podległe komunistycznemu imperium, powszechnie stosujące metody terroru politycznego. Jednak opór społeczeństwa polskiego wobec władzy komunistycznej był duży. Konspiracja i walka zbrojna przeciwko komunistycznemu zniewoleniu trwały do końca lat 40., a w niektórych regionach nawet do połowy lat 50. Po klęsce poniesionej przez antykomunistyczną konspirację niepodległościową, opór społeczeństwa polskiego wobec nowej władzy trwał nadal, a władza komunistyczna dążyła do narzucenia ateistycznej, antyreligijnej i antykościelnej ideologii całemu społeczeństwu.
W czerwcu 1956 roku doszło do pierwszego w PRLu strajku generalnego. Wydarzenia te przeszły do historii polski jako bunt przeciwko narzuconemu systemowi politycznemu i przyczyniły się do przełomu politycznego, znanego jako „polski październik 1956 r.” Kolejny społeczny zryw miał miejsce przy okazji obchodów tysiąclecia chrztu Polski w 1966 r., a w jeszcze większej skali w marcu 1968 r. który skończył się brutalną pacyfikacją demonstracji studenckich oraz emigracją kilkunastu tysięcy obywateli PRL. W grudniu 1970 na wybrzeżu – w Gdańsku, Gdyni, w Szczecinie oraz m.in. w Białymstoku, Krakowie, Wałbrzychu doszło kolejnych do strajków, demonstracji i starć ulicznych.
Szczególnie silna fala strajków przetoczyła się przez Polskę w 1980 roku, po której powstała niezależna organizacja związkowa – NSZZ „Solidarność”, na której czele stanął robotnik z Gdańska, Lech Wałęsa. Nie bez znaczenia dla atmosfery zmian i wolności oraz wzrostu odwagi reprezentacji pracowniczych były wydarzenia w Kościele katolickim. W 1978 roku krakowski kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem i jako Jan Paweł II odbył w 1979 r. pielgrzymkę do kraju. Dla milionów Polaków Jan Paweł II był najbardziej oczekiwanym gościem, dla władz PRL był nie lada kłopotem. Papież przyjechał do Polski Ludowej trzykrotnie – w 1979, 1983 i 1987 r. Miliony ludzi, uczestniczących w spotkaniach z Papieżem, doświadczyły nie tylko odnowy religijnej, ale również wzmocniły swoje poczucie tożsamości obywatelskiej. Ludzie poczuli się społeczną siłą.
„Solidarność” szybko stała się szerokim ruchem społecznym obejmującym ponad 9 milionów członków. Była zjawiskiem niebywałym w całym sowieckim bloku i w gruncie rzeczy czymś nie do pogodzenia z dotychczasowym systemem politycznym. Komuniści rządzący Polską zdecydowali się jednak na rozwiązanie siłowe i 13 XII 1981 r. wprowadzony został w stan wojenny, który miał zniszczyć „Solidarność” i wymazać ją z pamięci polskiego społeczeństwa, nie rozwiązał jednak polskich problemów. W obliczu wielkiego kryzysu, w rozpoczęły się rozmowy przedstawicieli komunistycznej władzy z opozycją. Zimą 1989 r. w wyniku obrad tzw. „Okrągłego Stołu” podpisano porozumienie przewidujące m.in. przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów do Sejmu i w pełni wolnych wyborów do Senatu.
Rzeczpospolita Polska
Wybory, które odbyły się 4 VI 1989 r. przyniosły zwycięstwo „Solidarności”. 24 VIII 1989 r. tekę Prezesa Rady Ministrów otrzymał kandydat „Solidarności” Tadeusz Mazowiecki, a Sejm zmienił konstytucję i nazwę państwa. Polska Rzeczpospolita Ludowa przeszła do historii. Rozpoczął się okres Rzeczypospolitej Polskiej. Wydarzenia w Polsce rozpoczęły proces rozpadu całego bloku komunistycznego. Ład jałtański przestał istnieć.
W 1990 r. Polacy wybrali w wyborach bezpośrednich prezydenta, został nim Lech Wałęsa, zaś w 1991 r. odbyły się całkowicie demokratyczne wybory parlamentarne. Polska stała się krajem demokratycznym, a gospodarka socjalistyczna została zastąpiona przez mechanizmy rynkowe i poszanowanie własności prywatnej. Wykorzystując sprzyjającą koniunkturę międzynarodową, Polacy nie tylko zdołali pokojowo wyjść z sowieckiej strefy wpływów, wojska sowieckie zostały wycofane z, ale ponadto związać się z krajami Zachodu poprzez członkostwo w pakcie NATO oraz w Unii Europejskiej.
10 kwietnia 2010 r. pod Smoleńskiem w Rosji zginęło 96 osób – prezydent RP Lech Kaczyński z małżonką, ostatni prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, oraz wielu członków elity Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, stanowiących delegację polską na uroczystości związane z obchodami 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Ta tragedia odmieniła oblicze współczesnej Polski.
Źródło: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”